Ditë Terrori në Gjirokastër…
 fragmente nga kujtimet e Tomor Q. Kokalarit

Ditë Terrori në Gjirokastër…


nga kujtimet e Tomor Q. Kokalarit

Nga gjithë kujtimet dhe ngjarjet e përjetuara gjatë luftës do të veçoja ndoshta më të dhimbshmen dhe më tragjiken për qytetarët e Gjirokastrës…
Aty nga mesi i nëntorit 1943 partizanët kishin rrethuar qytetin. Më pas hynë në qytet dhe rrethuan shtëpitë e disa prej nacionalistëve. Në godinën e gjimnazit u vendos shtabi partizan me Shefqet Peçin, Islam Radovickën, Shemshi Totozanin, etj. Në shkollë sollën njeri pas tjetrit nacionalistët e arrestuar. Ata të gjithë ishin njerëz që gëzonin respektin dhe simpatinë e gjirokastritëve dhe veç faktit që kishin pikëpamje të kundërta me komunistët as kishin marrë pjesë në luftë kundra tyre dhe as kishin kryer ndonjë krim. 
I arrestuari i parë ishte Muzafer Shehu.
Atë e sollën ashtu siç e kishin gjetur vetëm me çorape leshi, me këmishë të bardhë dhe me jelek të zi. Pasi e futën për 2-3 minuta në lokalin e shkollës ku u komunikohej vetëm: “Gjyqi partizan ju ka dënuar me vdekje…”, e nxorrën dhe e pushkatuan tek godina karabina që ishte ngritur në kopshtin e Dalipajve.
Tërë këto veprime ne i ndiqnim nga dritaret e shtëpisë të tmerruar.
 Më pas pushkatuan dhe djalin e tij, Duron dhe njëkohësisht u dogjën edhe shtëpinë…
I dyti i arrestuar ishte Sefedin Hadëri, të cilin partizanët e vranë duke e qëlluar me revole në kokë mu para shkollës “Drita”.
 Babai ishte bërë meit, duke parë i llahtarisur atë që po ndodhte para syve tanë. Që të dy, si Muzaferin edhe Sadedinin i kishte shokë dhe shumë miq…

Pas tyre, njeri pas tjetrit sollën dhe vranë vëllanë e Ajdin Matos, Tajar Çarçanin, Vasil Shahinin, Hajro Laten, Emin Kokalarin, Qemal Libohovën, Boço Kalon. Shumica e tyre mbetën të vrarë përreth murit të kopshtit tonë.
Kam të gjallë para syve pushkatimin e Boços. Ishte një burrë i shëndetshëm, me mustaqe të zeza, vishej zakonisht me të bardha. Për të kisha dëgjuar të thoshin se ishte shumë trim. Gjithashtu thoshin “Boçon s’e zë plumbi”. Si e nxorrën nga “gjyqi partizan” e sollën tek muri i kopshtit tonë për ta ekzekutuar. “Kthehu mbrapa!” – i thanë partizanët. Ai u përgjigj: “Burrat e kanë zakon t’i presin plumbat me gjoks përpara” dhe vazhdoi: “Vetëm djalin, mos ma vrani”. 
Tarja, djali i Boços kish pasë qënë profesor i italishtes në Gjimnaz. Partizanët e kishin rrethuar brenda ne shtepi. I bene thirrje per t’u dorëzuar, por ai nuk pranoi. Ndërkohë i vunë zjarrin shtëpisë. Mes zjarrit e flakëve Tarja filloi të qëllojë dhe mundi të vrasë një partizan e të plagosë një tjetër. Pastaj partizanët arritën ta qëllojnë dhe ta lenë dhe Taren të vdekur…
Kjo ngjarje terrori tronditi dhe krijoi një gjendje dëshpërimi në mbarë Gjirokastrën, pavarësisht nga pikpamjet e ndryshme që mund të kishin banorët e qytetit dhe rrethinave.
Marrë nga Muzeu Kokalari 6 korrik 2014

Kjo është pamja e vendit ku ka ndodhur ngjarja.
Godina e madhe djathtas është gjimnazi. Në krah të majtë të tij shkolla “Drita”. Shtëpia në qëndër të fotos është banesa e familjes Kokalari, nga ku ndiqte atë që po ndodhte dëshmitari i ngjarjes Tomor Q. Kokalari së bashku me familjen. Muri rrethues i bahçes, ku u ekzekutuan pjesa më e madhe e të përmendurve. Shtëpia që ju keni vendosur është shtepia ku ka banuar Musine Kokalari, e cila ndodhet pak më lart, aty ku janë qiparisat.
Po ju nis edhe një foto të hershme e Tomor Kokalarit, djali i Qemalit. E cilësoj atësinë, pasi Tomor quhet edhe njëri prej djemve të Hamit Kokalarit.
(material plotësues nga Muzeu Kokalari)

Kapitullimi i Italisë dhe Masakra e Gërhotit

në kujtimet e Tomor Qemal Kokalarit, atëhere 13 vjeçar

Me 15 shtator 1943, Italia fashiste kapitulloi. Atë ditë me kërkesën time, Vedua e bija e Emin Kokalarit më qëndisi një yll. Tepër i kënaqur e vendosa atë në krahëror dhe dola si shumë qytetarë të tjerë të prisja hyrjen e partizanëve, të cilët ishin përreth Gjirokastrës.
Me këtë synim dola nga shtëpia, por sapo mbrrita tek porta e Dalipajve u dëgjuan krisma të forta armësh nga ana e Gërhotit, të cilat vinin duke u dendësuar dhe më pas edhe duke u bërë më të fuqishme…
Siç u mësua më vonë shpërthimet e fuqishme erdhën sepse i qe vënë zjarri depos së armëve dhe municioneve. U mësua se Hysni Lepenica me çetën e tij kishte filluar sulm kundër italianeve të dislokuar në Gërhot. Kjo ishte një gjë e papritur për banorët e qytetit dhe shkaktoi panik të madh. Qytetarët që gjendeshin në Pazar u larguan të alarmuar. Një pjesë e tyre u strehuan tek kubeja e Angonate. Bashkë me ta u gjenda dhe unë. U mblodhëm e u ngjeshëm me njeri-tjetrin aq shumë njerëz sa të zihej fryma. Të gjithë i kishte përfshirë paniku. Dikush tha: “Gjirokastra mori fund. Puna është të shpëtojmë kokën”. Një tjetër iu përgjigj: “Kujt i dhimbset koka të dalë e t’i ngjitet malit”. Dikush tjetër: “Te ikim se italianët do të na therin si kecat”. Këto, e të tjera si këto i bënë njerëzit e mbledhur të vendosnin për të evakuuar kubenë dhe të largoheshin drejt malit. Unë pa u kthyer në shtëpi u bashkova me turmen dhe iu ngjitëm Dunavatit. Mesa dukej e njëjta psikozë ishte krijuar dhe në lagjet e tjera, pasi gjithandej banorët po ngjiteshin drejt malit. Tek kopshtet e Canajve, u takova me Isa Çoçolin  dhe fëmijët e tij.
Ishte freskët, ndërsa unë kisha dalë me një këmishë me mëngë të shkurta dhe po ndieja ftohtë. Xha Isai më dha xhaketën e tij, ndërsa vetë u mbështet pas fëmijëve që ishin veshur më trashë. Paniku edhe këtu ishte i madh. Njerëzit ishin të pavendosur, të rrinin aty, apo të vazhdonin të ngjiteshin akoma më lart drejt malit…

Disa vazhduan rrugën, ndërsa xha Isai i dha karar të qëndronim aty dhe ashtu bëmë. Edhe ditën që pasoi zhurma e shpërthimeve që vinte nga Gërhoti nuk rreshti, si pasoje e plasjes së predhave. Por ndërkohë u mor vesh se çfarë kishte ndodhur më saktësisht.
U mësua se Hysni Lepenica dhe 30 besnikët e tij kishin mbetur të vrarë, se italianët ishin larguar dhe në qytet nuk kishte ndonjë rrezik. Rreth orës nëntë u ktheva në shtëpi. Babanë e gjeta në krye të odasë së madhe me Vehip Hasanin, djalin e hallës se tij, duke biseduar e duke pirë raki. Ata e kishin kaluar aty gjithë atë situatë, ndërsa Aneja, Dallëndyshja, Nuriu, Tajari bashkë me halle Nexhmien dhe hallë Haxhenë ishin në Mal të Gjerë. Siç na treguan kur u kthyen, ato ishin ndihmuar gjatë kësaj arratie nga familja e Avdul dhe Sheraf Karagjozit.
Marrë nga Muzeu Kokalari 1 korrik 2014

Related Images: